مقاله ایرج رنجبر درباره شاخه ای از ایل افشار در ساوجبلاغ

حسین عسکری: روز ششم آذر 1396 در روستای قاسم آباد آقا از توابع شهرستان ساوجبلاغ با آقای ایرج رنجبر دیداری داشتم. ایشان از نوادگان قاسم خان افشار قاسملو از بزرگان ایل افشار در منطقه ساوجبلاغ و میراث دار اسنادی درباره این شاخه از ایل افشار است. از ایشان درخواست کردم که یافته ها و مطالعات خود را در این باره قلمی کند. مطلب زیر حاصل آن درخواست است. 

_________________

بعد از فوت کریمخان زند در سال 1193 و قبل از یکپارچگی کشور توسط آقا محمّد خان قاجار جنوب کشور توسط فرزندان کریمخان زند و شرق کشور خراسان توسط نوادگان نادر شاه و شمال کشور توسط ایل قاجار و غرب کشور توسط ایل افشار قاسملو اداره می‌گردید. هر یک از ایل های فوق در پی تلاش جهت مطیع نمودن رقبای خویش اقدام می نمودند که این امر توسط ایل قاجار تحقق می یابد. افشارهای قاسملو از نوادگان نادرشاه که فرزندان رضا قلیخان افشار قاسملو در غرب کشور می باشند خود را بعد از نادرشاه مستحق اداره کشور می دیدند. علیرغم میل باطنی دوازده سال بعد از فوت کریمخان و حاکم بودن در غرب کشور مجبور به همکاری با قاجارها گردیدند. به دستور کریمخان زند امامقلی خان از سال 1185 قمری بعد از فوت پدرش رضا قلیخان افشار قاسملو حاکم ارومیه و توابع می گردد که بعد از فوت امامقلی خان نیز از این ایل برادرش محمد قلیخان حکمران ارومیه و توابع می گردد. 

  آقامحمدخان قاجار قبل از سال 1205 قمری به سوی آذربایجان لشگر کشی می نماید و محمد قلیخان حکومت را به برادرش قاسم خان افشار می‌سپارد و خود عازم قلعه باراندوز می گردد. با تصرف ارومیه به‌ دست قاجارها محمد قلیخان افشار قاسملو  علیرغم میل باطنی چاره ای جز تسلیم نمی یابد. آقا محمد خان قاجار جهت کنترل ایل افشار مجدداً محمد قلیخان را به حکومت ارومیه منصوب و دیگر اعضای ایل افشار را با قاسم خان افشار قاسملو به ساوجبلاغ منتقل می نماید و در روستاهای افشارنشین فعلی از جمله قاسم آباد آقا که به نام قاسم خان نامگذاری گردیده، سکنا می‌ گزیند و از سرداران ایل افشار قاسملو در سپاه خود جهت تثبیت خود و یکپارچه کردن کشور نیز استفاده می نماید. آقا محمد خان قاجار در به تثبیت رساندن قاجار از هیج شقاوتی کوتاهی نمی نماید مانند ماجرای کرمان و تفلیس و برخورد ناجوانمردانه با لطفعلی خان زند که مجموع این موارد محمد قلی خان افشار را در انتقام گیری خود مصمم می نماید. در بازگشت از کرمان به ارومیه در مورخه بیست پنجم ربیع الاخر 1209قمری شعری توسط منشی مستوفی مصطفی سعدآبادی سرود شد که بازگشت از کرمان و سال تولد محمد قلیخان را مشخص می نماید.

ورودش زکرمان به مدحت بگفتی       

با لکن زبان: مصطفی خیر مقدم

رقم شده دویست چل چار زاید      

از غلام محمد محمد قلی کم

آقا محمد خان قاجار در سال 1210 قمری بر کل ایران از جمله آذربایجان دست یافت و در سال 1211 با طراحی محمد قلیخان و فرزندش خداداد خان به قتل می رسد و فتحعلی شاه جهت تثبیت قدرت خود ضمن لشگرکشی به آذربایجان و مطیح نمودن آن سامان با ازدواج با دختر امام قلیخان افشار قاسملو به نام بیگم خانم و با اکتفا نمودن به تبعیدی مجدد افشارها به روستاهای ساوجبلاغ و بازداشت محمد قلیخان و زندانی کردن ایشان در تهران اقدام قبلی آقا محمد خان قاجار را تکمیل می نماید. محمد قلیخان در سال 1214 قمری در زندان فوت و در روستای قاسم آباد آقا از توابع شهرستان ساوجبلاغ به خاک سپرده می شود و قاسم خان افشار قاسملو نیز در سال 1242 در همان روستا دارفانی را وداع و آرام می گیرد. زمان و علت انتقال افشارها به ساوجبلاغ که برای همه و افشار های نسل جدید در هاله از ابهام بود موارد ذکر شد فوق می باشد.افشارهای ساوجبلاغ بعد از سال های 1304 شمسی با تثبیت شناسنامه با فامیلی های حتی غیر افشار در اکثر روستاهای ساوجبلاغ ساکن می باشند.

منبع: وبلاگ پدرم ( ساوجبلاغ پژوهی )

تصاویر آرامگاه های قدیمی شهر هشتگرد

 شغل و طبقه اجتماعی مرده بر روی سنگ قبر

تصاویر تعدادی از آرامگاه های قدیمی موجود در محوطه امامزاده جعفر واقع در جنوب شهر قدیم هشتگرد (مرکز شهرستان ساوجبلاغ) که توسط خانم رویا محمودی تهیه شده است. نقوش و حجاری های روی این سنگ ها، نشان دهنده شغل و طبقه اجتماعی صاحبان قبور است. متاسفانه در سال های اخیر، تعدادی از این سنگ ها مفقود شده است.

مشاهیر ساوجبلاغ و نظرآباد

دو چهره ماندگار از شهرستان ساوجبلاغ

     از چوپانی در کوه های طالقان تا حکمت و عرفان در نجف اشرف : یکی از کسانی که  آیت الله محمدتقی بهجت (ازعرفای هم روزگار ما) و علامه محمدتقی جعفری ( از حکیمان معاصر ) به شاگردی اش افتخار می کنند، عارف بلند مرتبه آقا شیخ مرتضی دیزانی طالقانی (1274-1363ق) استاد صاحب نفس حوزه علمیه نجف اشرف است. علامه جعفری در حاشیه کنگره بزرگداشت شیخ هادی نجم آبادی که در سال 1376در مسجد شهر جدید هشتگرد بر گزار شد، در بین جمعی از جوانان مشتاق ساوجبلاغی این گونه از استاد ارجمندش سخن گفت: «آقا شیخ مرتضی می فرمود من مدتهای مدیدی در طالقان چوپانی می کردم تا این که روزی در کوهستان آوای قرآن را شنیدم. طنین تلاوت قرآن به یکباره بیدارم کردم ، با خدای خویش گفتم : پروردگارا تو نامه خویش بر ما فرو فرستادی و من باید تا آخر عمر آن را در نیابم. همان وقت گله را به روستا برگرداندم و گوسفندان را به صاحبانش سپردم و کارهایم را سر و سامان داده برای تحصیل به اصفهان رفته و شروع به تحصیل کردم...»                          برقی از منزل لیلی بدرخشید سحر                وه که با خرمن مجنون دل افکار چه کرد

عارف و حکیم طالقانی برمهری که در پایان نامه هایش می زد به زبان عربی چنین حک کرده بود: «خدایا ، مرتضی را از آتش نجات ده.» به هنگام کوچ شیخ مرتضی، حوزه علمیه نجف اشرف به طور کامل تعطیل شده و آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی (مرجع وقت شیعیان) به همراه جمعیت کثیری از مؤمنان در تشییع پیکر مطهر وی شرکت کرده و بر او نماز خواند. از مرحوم دیزانی 26عنوان اثر مکتوب با موضوعات فلسفی،کلامی، فقهی و اصول فقه به یادگار مانده است.

•منابع: وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی/ از چوپانی تا حکمت و عرفان، حسین صاعدی سمیرمی، 97صفحه / رازدار خلوت نشین، عادل مولایی، 96صفحه (دو کتاب خواندنی که به ترتیب به وسیله دفتر نشر فرهنگ اسلامی و نشر جمال (قم) درباره زندگی و حالات مرحوم دیزانی به چاپ رسیده است) /معاد شناسی، سیدمحمد حسین حسینی تهرانی، ج اول ، ص 103/ تاریخ حکما و عرفای متأخر بر صدرالمتألهین ، منوچهر صدوقی سها، ص92/ دایرةالمعارف تشیع، ج10، ص450

شاگرد ساوجبلاغی کمال الملک: استاد جمشید امینی (1282- 1377خورشیدی) یکی از بزرگترین طراحان فرش نوین ایران است که دوران جوانی خویش را با تعلیم و هدایت صمیمانه استاد محمد غفاری (معروف به کمال الملک) گذراند. استاد امینی عارفی پاک طینت بود که با حمایت و به توصیه کمال الملک فاصله ناممکن میان نقاشی رنگ و روغن و بافت قالی با پشم و کرک  را از میان برداشت. او به پرده ها جان داد نه به یاری قلم مو و رنگ بر بوم نقاشی که به مدد نخ و تاروپود بر دار قالی و به این ترتیب بود که آن نوجوان 14ساله بعدها مبتکر شیوه نوین مکتب «نقاشی- قالی» در ایران شد. آخرین نشان کمال الملک بزرگ به هنگام خاطره گویی از استاد خویش همیشه اشک می ریخت و  می گفت:«...از ته کلاس آرام و با وقار به سراغ من می آمد و زمانی که می دید طراحی صورت را غلط کشیده ام دست مهربانش را بر شانه ام می گذاشت و می گفت : بابا جان چه خوب طراحی کرده ای ، قلم طراحی را لحظه ای به من بسپار تا ببینم من هم مثل تو بلد هستم؟!». استاد امینی (عارف پای دار قالی) پس از عمری فعالیت عمیق هنری در 19دی1377(مصادف با شب 21 رمضان) به یادها سپرده شد. آرامگاه او در روستای فشند است.

• منابع : ساوجبلاغ پژوهی / دانشنامه هنرمندان ایران و اسلام ، ص 100 / روزنامه جامعه ، ش84، ص5 / روزنامه همشهری، ش1740، ص14.

وبلاگ پدرم

وبلاگ پدرم

وبلاگ «ساوجبلاغ پژوهی» به کوشش حسین عسکری در 20 آبان 1386 با هدف انتشار و بررسی پژوهش های انجام شده درباره ساوجبلاغ تاریخی (شامل شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد واقع در استان البرز) راه اندازی شده است  .

وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی

 نظر بدین دوستان لطفا