محوطه باستانی ازبکی و کارکرد گردشگری
گردشگری از مهم ترین صنایع در حال رشد و یکی از جریان های جهانی است که امور اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را با هم ترکیب کرده است. در واقع گردشگری میل به استفاده از فضا در اوقات فراغت با انگیزه ها و اهداف متنوع می باشد که در یک کلیت در برگیرنده جریانی از سرمایه، انسان، فرهنگ و کنش متقابل بین آنهاست و ایجاد درآمد و اشتغال برای ساکنان محلی در عرصه ی فضا جغرافیایی از آثار گردشگری است. امروزه صنعت گردشگری فرصتی برای کشورها ایجاد کرده است تا برای افزایش سهم خود در تجارت و اقتصاد جهانی تلاش کنند. امروزه با کمک دولت ها، افزایش رفاه و افزایش امکانات سفر و تسهیل در مسافرت ها و ایجاد اقامتگاه های تفریحی و… راهکارهایی است که برای بهبود وضعیت گردشگری در کشورهای مختلف انجام می شود. از طرفی دیگر گردشگری به عنوان یکی از پردرآمدترین فعالیت ها در جهان مطرح بوده و اقتصاد گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است. در واقع می توان گفت که گردشگری ار اجزاء مهم اقتصادی شهری می باشد که در بخش خدمات شهری رشد کرده است که علاوه بر مدیران شهری، عوامل مهم دیگری از جمله، سازندگان هتل ها و مهمانسراها، شرکت های هواپیمایی، بنگاه های اجاره اتومبیل و… نیز در آن سرمایه گذاری می کنند. توسعه گردشگری به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، عامل موثری در قابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری، رونق اقتصادی و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی می شود. بنابراین اهمیت روزافزون در صنعت گردشگری، در ماده ۱۱۴ از قانون برنامه ی چهارم توسعه ی کشور بر ارتقاء توان گردشگری ،تولید ثروت و اشتغال زایی و مبادلات فرهنگی تاکید شده است. نظرآباد با توجه به ظرفیت های طبیعی و تاریخی و البته صنعتی توان تبدیل شدن به قطب گردشگری منطقه را دارد. از طرف دیگر این شهر با رشد جمعیتی بسیار بالا از جمعیت ۲۸۰۰ نفر در سال ۱۳۴۵ به ۱۱۲۴۸۰ نفر در سال سال ۱۳۹۰ رسیده است . بنابراین با استفاده از صنعت گردشگری می توان علاوه بر اشتغال زایی به افزایش درآمدهای پایدار شهری در نظرآباد دست یافت. یکی از انواع گردشگری در دنیا گردشگری تاریخی است. یعنی، گردشگران برای دیدن آثار تاریخی و باستانی راهی کشورهای مختلفی می شوند. این نوع گردشگری فقط در کشورهایی که دارای تاریخ و تمدن قدیمی می باشند می تواند جریان داشته باشد. کشور ایران در این زمینه با توجه به بستر تاریخی که در آن وجود داشته است، موقعیت بسیار مطلوبی را دارا می باشد. استان البرز و شهرستان نظرآباد نیز به عنوان یک پهنه مطلوب برای اجتماع و ایجاد سکونت گاه های انسانی در طول تاریخ شناخته شده است. محوطه باستانی ازبکی نیز از علائم اساسی برای اثبات این ادعا می باشد. بنابراین می توان از این منطقه و در کنار آن از دیگر جذابیت های این شهرستان برای جذب گردشگر و به تبع آن کسب درآمد و ایجاد اشتغال استفاده کرد. البته باید توجه داشت که تنها وجود این محوطه باستانی نمی تواند، به تنهایی به توسعه گردشگری منجر شود. بلکه باید زیرساخت های لازم صنعت گردشگری اعم از زیرساختهای ارتباطی، جاده ای، رفاهی، خدماتی، استراحتگاه ها و… محیا شود و پس از آن تبلیغات مناسب ابرای جذب گردشگر انجام پذیرد.
منبع:alirezagarousi.ir علیرضا گروسی کارشناس ارشد دانشگاه تربیت مدرس.نَظَرآباد یکی از شهرهای استان البرز و مرکز شهرستان نظرآباد
است.این شهرستان قدمتی حدود نه هزار سال دارد . به طوری که منطقه
باستانشناسی ازبکی در آن واقع شده است و نمونه اولین خشت دست ساز بشر که
در سازمان ملل نگهداری میشود، توسط محمد خاتمی به نشانه گفتگوی تمدنها از
این محوطه باستانی به سازمان ملل هدیه شده است. مصطفی بازرگان برادر مهدی بازرگان
از مشاهیر این شهرستان محسوب میشوند وی در سال ۱۳۸۹ دار فانی را وداع
کرد. شهر مصطفی آباد یادگار دوران مباشری او بر این شهر است. مردم این شهر
به زبان فارسی و آذری و کردی صحبت میکنند.
منبع :کتاب دشتی به وسعت تاریخ: نگاهی جامع به شهرستان نظرآباد، تالیف حسین عسگری، تهران:نشر شهید سعیدمحبی، ۱۳۸۶، ۶۰۲ صفحه.
شگفتی های محوطه ی ازبکی شهرستان نظرآباد
باستان شناسان در یکی از روزهای سرد پاییزی سال 1378 خورشیدی، یک لوح گلی باستانی را در «مارال تپه» محوطه باستانی ازبکی (از توابع شهرستان نظرآباد واقع در غرب استان تهران) کشف کردند که با مطالعه آن نتایج شگفت انگیزی به دست آمد. مارال تپه از اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح این سند افتخارآمیز را در دل پر راز خویش حفظ کرده و آن را پس از گذشت این هزاره های طولانی به مردم فرهنگ دوست ایران هدیه کرد. این لوح گلین بیشتر شبیه گل نبشته های دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانه های آن تاکنون مشاهده نشده است[1].
به نظر می رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد. در آن ارقام بیشتر به صورت سوراخ های کوچک گرد در اثر ناخن و یا وسیله ای مانند آن ایجاد شده و قبل از باز کردن حساب مجدّد به کمک خطی افقی حساب پیشین را به اصطلاح بسته اند. ورز گل چنان به خوبی انجام گرفته که جنس آن به طور کامل فشرده و سخت شده است و حتّا یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمی خورد. شکل لوح احتمالا" راست گوشه است. طول این قطعه در حالت کنونی 7/6 و عرض آن 7/5 سانتیمتر است اما به نظر می رسد که در اصل ابعادی به مراتب بیشتر از این داشته است. ضخامت لوح در حدود یک سانتیمتر است و نگاهی به پشت آن نشان می دهد که یکبار بر آن چیزهایی نوشته شده اما پیش از خشک شدن لوح سطح آن را صاف کرده یا به عبارت دیگر پاک کرده اند[2].
این لوح به همراه پیکره و سفال لب واریخته ای که از سکویی واقع در غرب برش حفاری مارال تپه به دست آمده است، دست کم بر وجود نوعی ارتباط تجاری میان شوش باستان واقع در استان خوزستان و محوطه باستانی ازبکی در استان تهران دلالت می کند که با احتساب فاصله مکانی این مناطق می توان به شگفتی و اهمیت موضوع پی برد[3]. در سال 1380 خورشیدی مقاله ای از «فرانسوا والا» زبان شناس فرانسوی در یکی از مجله های تخصصی زبان شناسی فرانسه در معرفی این لوح به چاپ رسید که حاکی از اهمیت جهانی این اثر باستانی است[4].
.1 روزنامه آزاد، ش215، ص1 -
.2 یوسف مجیدراده، نخستین و دومین فصل حفریات باستان شناختی در محوطه ازبکی ، ص57
.3 همان ، گزارش سومین فصل کاوش های باستان شناسی محوطه ازبکی، ص5
.4همان، « گزارشی کوتاه از پایان چهارمین فصل حفریات در محوطه باستانی ازبکی»، پژوهشنامه، دفتر سوم، ص279
.5عسگری ، حسین. 1387. شگفتی محوطه ی ازبکی شهرستان نظرآباد ( وبلاگ ساوجبلاغ پژوهی)
تپههای محوطه باستانی ازبکی
براساس کاوشهای صورت گرفته، محوطه باستانی ازبکی در برگیرنده شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران از نیمه اول هزاره هفتم تا نیمه نخست هزاره اولپیش از میلاد مسیح یعنی دوران مادها است. ازبکی محوطه باستانی گستردهای برابر با صد هکتار و ۱۰ تپه ارزشمند است که شش تپه از آن را گروهی از باستان شناسان ایرانی به سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده (از سال ۱۳۷۷تا ۱۳۸۴) حفاری کردهاند.
مجموعه این تپههای محوطه باستانی به شرح زیر آورده شده است:
1. یان تپه
در این تپه کم ارتفاع بقایای پنج دوره معماری خشتی دورههای فرهنگی هزتره هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده است.
2. جیران تپه
این تپه با ۲ متر ارتفاع در فاصله ۲۵۰ متری جنوب غربی تپه مرتفع و ۳۰۰ متری شمال شرقی یان تپه قرار دارد. در آن استقرارهایی همزمان با یان تچه تا قرن هفتم هجری قمری وجود داشته ولی با تناوب متروک شده و چندی بعد استقرار جدیدی صورت گرفته است. البته اواسط هزاره ششم تا اواسط هزاره دوم پیش از میلاد در این تپه برای چندین هزاره، استقرار وجود نداشته است.
3. دوشان تپه
این تپه در حدود ۲۵۰ متری غرب تپه مرتفع قرار دارد. نتیجه حفریات در آن تاکنون به شناسایی سه دوره معماری از عصر آهن منجر شده که به مهاجران صاحب سفال خاکستری تعلق دارد. متاخرترین بقایای بر جای مانده از این سه دوران به دوران مادها است و دو دوره کهن تر به اوایل و اواسط استقرار مردمان یعنی از نیمه دوم هزاره دوم تا پادشاهی مادها مربوط میشود.
۴. گوموش تپه
این تپه در غرب قپه مرتفع و در ۲۲۰ متری شمال غربی جیران تپه قرار دارد. متأسفانه روی این تپه ویلای به نسبت گسترده و مجلل مالک زمینهای اطراف محوطه ساخته شده است. سفالهای این تپه بیشتر از نوع سفالهای دورههای اول و دوم در تپه سیلک کاشان، چشمه علی ری وقره تپه شهریار است .
۵. مارال تپه
این تپه در حدود ۵۰ متری دامنه غربی تپه مرتفع بر سر راه دوشان تپه قرار دارد. در این تپه علاوه بر شناسایی تعدادی گورخمره مادی از سکویی بزرگ مربوط به نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد نیز خاک برداری شده است.
۶. تپه مرتفع ازبکی (دژ مادی)
محوطه ازبکی در اواسط هزاره دوم پیش از میلادبه شهر بزرگی تبدیل شد. در مرکز این شهر و بر روی بقایای باستانی و پیش از تاریخ، تپهای در ارتفاع ۱۲۰۰ متر ارتفاع از سطه دریا و با ۲۶ متر از سطح زمینهای همجوار، قلعهای به وسعت تقریبی ۲۲۰۰ متر مربع با حصاری عظیم به عرض ۷ متر ساخته شد. از این تاریخ تا پایان عصر پادشاهی مادها سه قلعه دیگر بر روی -ویرانههای نخستین قلعه بر پا شدکه آخرین آنها دژ مادی با وسعتی بالغ بر ۹۰۰ متر مربع است. این تپه که خود کهن دژ این محوطه باستانی است به تپه ازبکی معروف است و در ۸ مهر ۱۳۵۲ با شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
محوطه باستانی ازبکی نماد و هویت نظرآباد
در شهرستان نظرآباد از توابع استان البرز محوطه باستانی معروفی به نام محوطه باستانی ازبکی وجود دارد که قدمت ای به 7 هزار سال قبل از میلاد دارد. محوطه ی ازبکی در طول جغرافیایی 50 درجه و 34 دقیقه و عرض جغرافیایی در 35 درجه و 58 دقیقه و ارتفاع 1188 نسبت به سطح دریا و در 15 کیلومتری جنوب غربی شهر 15 کیلومتری جنوب غرب شهر قدیم هشتگرد و و 4 کیلومتری غرب شهر نظرآباد و در حدود 2 کیلومتری غرب ناحیه شهری سید جمال الدین اسد آبادی واقع شده است.
این محوطه در سال 1348 کشف و در سال 1352 به شماره 955 ثبت ملی گردید و اخیرا تلاش های از سوی مسوولین محلی و کشوری برای ثبت مجموعه تپه های باستانی ازبکی در فهرست میراث جهانی یونسکو انجام گردیده است. این محوطه دارای کهن ترین خشت های دست ساز بشر می باشد که به 9هزار تا 7 هزار سال پیش مربوط می شوند. این امر نشان دهنده این است که قدمت این محوطه برابر با تپه های سیلک در نزدیکی کاشان یا بیشتر از آن ها باشد.
نخستین سلسله حفاری های باستان شناسی در این محوطه در 15 آذر تا 19 دی سال 1377 به مدت 35 روز انجام گردید. سرپرستی این گروه با دکتر یوسف مجیدزاده بوده است. این حفاری ها در شش فصل تا سال 1384 ادامه داشته است. این محوطه دارای 10 تپه مرتفع می باشد که حدود 6 تپه آن شناسایی شده است که عبارتند از : یان تپه، جیران تپه، دوشان تپه، مارال تپه، گوموش تپه، تپه نرتفع ازبکی (دژ مادی). تپه اصلی یا دژ مادی با 26 متر ارتفاع بلند ترین تپه این محوطه می باشد.
این محوطه در سال های نزدیک در دهه های70 و اوابل 80 در روز طبیعت میزبان و مقصد بسیاری از مردم منطقه نظرآباد بوده است. لذا خیلی از مردم این شهرستان با محوطه ازبکی خاطراتی شیرین دارند. اما کمبود هایی مشاهده می گردد از آن جمله عدم آگاهی و شناساندن قدمت و اهمیت تاریخی آن و از سوی دیگر این محوطه کمی مورد غفلت قرار گرفته و به عنوان یک پتانسیل باالقوه هنوز به فعلیت نرسیده است.منبع: گروسی
، علیرضا . ۱۳۹۵
. محوطه باستانی
ازبکی نمادو هویت نظرآباد ( سایت علیرضا گروسی - کارشناس ارشد
برنامه ریزی شهری)
امامزادگان ابوالحسن، جعفر و ابراهیم علیهم السلام
محمّدمهدی فقیه بحرالعلوم
- امامزاده ابوالحسن: بقعه این امامزاده، بعد از روستاى جلیل آباد و نزدیک روستاى متروک مسکین آباد، و در 5/2 کیلومتری جنوب گازُرسنگ و سه کیلومتری شرق چگینی و در 18 کیلومتری شهر نظرآباد و 5/3 کیلومتری جنوب آبیک واقع شده است. بقعه امامزاده در محوّطه وسیعى قرار گرفته که سه جانب آن را دیوار کاه گلى فرا گرفته است. در قسمت شمالى محوّطه، در هر طرف شش غرفه ساخته شده و در پشت هریک از غرفه هاى مزبور اتاقى قرار دارد که در حال حاضر (به هنگام بازدید) سقف اکثر آنها فرو ریخته است. بناى امامزاده از نظر طرح کلّى، به صورت مکعّب مستطیل مى باشد که از دو قسمت ایوان و بقعه اصلى تشکیل شده است. بقعه امامزاده، چهارضلعى و به ابعاد هر ضلع 27/5 متر مى باشد که چهار گوشه داخلى آن در بالا به طرف داخل متمایل شده و چهار فیل پوش را به وجود آورده است. در وسط هر ضلع نیز یک طاقنما وجود دارد و حدّ فاصل هر طاقنما و فیل پوش ها، یک آلت بندى به صورت پاباریک به وجود آمده و سپس گنبد عرقچینى، روى بنا قرار گرفته است. در حال حاضر، به علّت تعمیرات صورت گرفته، از تزیینات و چگونگى وضع قبلى داخل بقعه، نشانه اى در دست نیست.
سرزمین کهن خشت
وجود تپه اُزبکی در شهرستان نظرآباد، که کهنترین خشت جهان در آنجا یافت شده است میتواند پای گردشگران زیادی را به سرزمین البرز بکشاند زیرا سفر به سرزمین کهن خشت جهان و مشاهده تپههای تاریخی که بیانگر قدمت چند هزارساله است، جذابیتی بینظیر را نصیب هر گردشگری میکند . محوطه اُزبکی در 50 کیلومتری غرب شهرستان کرج و در شمال شرق روستای اُزبکی از توابع دهستان احمدآباد مصدق از بخش مرکزی شهرستان نظرآباد قرار دارد، ارتفاع زمینهای اطراف آن از سطح دریا هزار و 188 متر است. محوطه اُزبکی شامل تپه مخروطی شکل بزرگی به قطر 150 و ارتفاع 26 متر که در اطراف آن 9 تپه قرارگرفته است. معماری تقریباً سالمی بر روی تپه مرتفع مرکزی است که از مهمترین آثار دوره ماد در فلات مرکزی بوده این اثر دارای ویژگیهای اصیلی از معماری نخستین فرمانروایان آریایی در ایران و دارای هفده فضای معماری است که از مهمترین آنها میتوان از باروی پیرامون دژ، حیاط بزرگ شرقی، انبار جنوبی، تالار بزرگ جنوبی، تالار شمالی در میانه غرب دژ، اتاق بزرگ سکو دار، تالار معبد، اتاق نگهبانان، صندوقخانه، تأسیسات آشپزخانهای و دروازه ورود به دژ نام برد.
سفری با چاشنی بستنی و آلو ترش
روستای برغان واقع در شهرستان ساوجبلاغ به نگینی در دل صدف معروف بوده بهطوریکه این روستا با دو واژه قدمت و تاریخ عجین شده است. جاذبههای گردشگری فراوان این روستا، در فصلهای مختلف سال، گردشگران زیادی را به اینجا میکشاند، شهرت آلوی برغان و بستنی «گله» علاوه بر زیباییهای طبیعی، مجموعهای خاطرهانگیز و البته خوشمزه برای گردشگران فراهم کرده است که دیدن از این روستا را برایشان زیباتر میکند. محلیها به آلوی برغان «گوجه برغان» هم میگویند و درواقع یک محصول پیوندی است که طعم و مزه خاصی دارد، طبق گفته محلیها آلوی برغان از پیوند آلوی معمولی با آلوی بخارا به دست میآید. برغان از مناطق بسیار زیبای استان البرز محسوب میشود و به دلیل نزدیکی به اتوبان کرج - قزوین میتواند شاهد افزایش تعداد گردشگران در خود باشد دلیل این امر نیز این است که بسیاری از مسافران و گردشگران در کشور برای رسیدن به استانهای موردنظر خود، از اتوبان کرج - قزوین میگذرند و برغان میتواند محلی خوبی برای تمدد اعصاب و تفریح و گشتوگذار آنها باشد (به نقل از خبرگزاری مهر).
منبع: وبلاگ پدرم ( ساوجبلاغ پژوهی )
مجموعه مقالات بررسی باستان شناختی محوطه مانایی قلایچی بوکان با تکیه بر آجرهای لعابدار موزه ملی ایران، به کوشش: یوسف حسن زاده و دکتر حکمت الله ملاصالحی، 224 صفحه، مصور رنگی، چاپ اول 1396، 45000 تومان، ناشر: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری - موزه ملّی ایران، شابک: 9786008412922
منبع: وبلاگ پدرم ( ساوجبلاغ پژوهی )
محوطه باستانی ازبکی و هویت تاریخی - اجتماعی در نظرآباد و البرز
مهندس علیرضا گروسی
کارشناس ارشد دانشگاه تربیت مدرس
هویت یک فضای شهری یا هر نوع سکونتگاه دیگری ناشی از خصوصیات تاریخی، کالبدی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و… است که از ذهنیت مشترک ساکنین سرچشمه می گیرد. در ابتدا باید گفت که مکان براساس مجموعه ای از ویژگی های فرهنگی قرار دارد. مکان نه تنها اطلاعاتی درباره جایی که در آن هستیم و زندگی می کنیم یا اهل آنجا هستیم به ما می دهد بلکه درباره شخصیت و این که ما چه کسی هستیم، نیز چیزهایی می گوید. بنابراین اگر وابستگی به مکان ها سست شود، هویت مردم و جوامع نیز به سستی می گراید. مکان جغرافیایی به عنوان زادگاه یا زیستگاه، باعث شکل گیری علاقه در انسان می شود که می توان از آن به عاطفه یا مهر مکانی یاد کرد که عمدتاً بر پایه روابط اکولوژیکی (طبیعی و انسانی) انسان با مکان یا فضای جغرافیایی قرار دارد. در واقع حس تعلق به سرزمین زیربنای انگیزه معنوی اصلی برای شاخص و متمایز بودن از دیگران در اندیشه هر فرد و هر گروه انسانی ویژه است. هنگامی که حس تعلق به سرزمینی ایجاد گردد، نیاز اساسی به داشتن هویت خودنمایی می کند. در این میان مکان های تاریخی شرایط ویژه ای را برای هویت بخشی دارند. در واقع تاریخ هر قوم و ملتی شناسنامه آن قوم و ملت است و بر همین مبنا دانستن و داشتن تاریخ از بایسته های زندگی انسان می باشد و همچنین لازمه داشتن یک نگرش جامع در بحث تاریخ، فرهنگ و هویت شناخت عمیق و دقیق پیشینه تاریخی آن مکان می باشد. در واقع باید گفت که هویت به سه مقوله مکان جغرافیایی، فضا شامل شبکه ها و روابط اجتماعی و بالاخره با زمان (تاریخ) پیوند دارد. از سوی دیگر بحران بی هویتی یکی از مشکلات عمده شهرهای امروزی می باشد که سبب سرگشتگی، بی تفاوتی و فقدان رفتار مشارکت جویانه در بین شهروندان می شود.. بنابریان کنکاش در مفهوم هویت و فرآیند شکل گیری آن با هدف تدوین اصولی در راستای ارتقای ظرفیت اجتماعی شهرها یکی از اصول مهم در برنامه ریزی شهرها می باشد. محوطه باستانی ازبکی در شهرستان نظرآباد استان البرز از قدیمی ترین سکونت گاه های کشف شده انسانی در جهان است. محوطه باستانی ازبکی می تواند به عنوان یک نماد هویت بخش تاریخی- باستانی در استان البرز شناخته شود . در واقع محوطه باستانی ازبکی می تواند به عنوان یک عنصر هویت بخش تاریخی، هویت اجتماعی و مکانی را برای شهرستان نظرآباد و ساکنان آن تعریف نماید. یعنی محوطه باستانی ازبکی در معرفی شهر نظرآباد و شهروندان نظرآبادی به عنوان یک نماد تاریخی و مکانی هویتی اصیل به ایشان بدهد. به طوری که بازتاب حفریات باستان شناسی محوطه ازبکی که در محافل اطلاع رسانی اعم از روزنامه، تلویزیون، محافل دانشگاهی، سمینار ها و… سبب شده است که نظرآباد و محوطه باستانی ازبکی بارها از زبان خیل کثیری از نخبگان، مسئولین، اساتید، مجریان تلویزیونی و… ساطع شود که این رویه می تواند با توجه بیشتر به این محوطه افزایش یابد. این همان هویت سازی برای شهرستان نظرآباد و مردم آن می باشد که در طی سالهای متمادی مورد غفلت قرار گرفته است.